Dr. Nimet Tan teyzemin 100. doğum günü kutlamasının ertesinde, kızı Sevgili Dilek 1 Mart 2023 günü Ayvalık çevresini gezdirmeye başladı ve çok özel bir yere gideceğimizi söyledi. Ayvalık-Sarımsaklı arasında bulunan Küçükköy; Ayvalık’a 8 km. ve Sarımsaklı’ya 1 km. uzaklıkta. Bu köyün önünden defalarca geçmiş olmama rağmen, Küçükköy hakkında hiçbir fikrim yoktu, fark etmemiştim köyün varlığını ve köye girdiğimde gördüğüm taş evler karşısında hayranlıkla karışık şaşkın haldeydim.

Osmanlı döneminde Midilli’nin 1462 yılında alınmasından sonra, Bölgede isyanların önlenmesi için Küçükköy’e bir grup yeniçeri birliği yerleştirilmiş. Zamanla, burası Rum nüfusun yaşadığı yer haline gelmiş ve yeniçerilerden dolayı köye Yeniçarohori adını vermişler. Rumlardan kalan evlere, 1924 Mübadelesinde Karadağ’dan gelen Boşnaklar yerleştirilmiş ve Küçükköy bir Boşnak köyüne dönüşmüş. 1980 lerden itibaren maddi yetersizliklerden Boşnakların bir kısmı köyden ayrılmışlar ve Sarımsaklı’ya yerleşmişler.. Terkedilen, nüfusu azalan köy ıssız, bomboş hale gelmiş. Bir grup kentli, köye yerleşerek, Küçükköyü bir sanat merkezine dönüştürmeye karar vermişler ve akıllı köy projesini başlatmışlar. Akıllı köy, Yavaş kent (Slow City) gibi bir kavram. Öncelikle cinsiyet eşitliğini önde tutan, kararların demokratik bir şekilde alındığı, güvenli bir köy. İyi eğitim ve sağlık hizmetlerine, temiz su ve sağlıklı gıdaya herkesin ulaşmasını sağlayan, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanan bir sistem. Akıllı köy projesiyle ele alınan sanatsal çalışmalar, köye büyük değer katmış. Küçükköy; sanat galerilerine, sanatkâr ve zanaatkârlara ve yerli kadın üreticilerine ev sahipliği yapıyor.

Küçükköy’de Rumlardan kalan evler tek veya iki katlı olup, bölgede Sarımsaklı taşı olarak adlandırılan açık pembe renkli taşlardan yapılmış. Yanardağ lav akıntılarının çökelmesiyle oluşan ignimbirit türü taşlar. Bu taşlar kolay işlenebiliyor ve zamanla sertleşiyor. Binayı yazın serin, kışın sıcak tutması nedeniyle Küçükköy’le birlikte bölgede (Ayvalık, Cunda adası vs.) bina yapımında bolca kullanılmış. İçindeki demiroksit nedeniyle pembeleşmesi, sarımsaktaki pembeleşmeye benzetilerek Sarımsak taşı adı verilmiş. Bölgenin adı da Sarımsaklı olmuş.

Sarımsakla ilgili bir başka öykü daha var, Anadolu’nun bir çok yerindeki benzer öyküler gibi. Bir çoban bölge ağasının kızına aşık olmuş. Sarı ipek saçlarıyla çok güzel olan kız da çobana kayıtsız değilmiş. Evlenmelerine ağanın izin vermeyeceğini bildikleri için kaçmaya karar vermişler. Çobanın kızını kaçırdığını öğrenen ağa, adamlarını kızının ve çobanın yakalanması için peşlerinden göndermiş. Çoban ve kız Küçükköy ve Ayvalık yol kavşağına geldiklerinde, ağanın adamları yetişmişler. Yakalanacaklarını anlayan çoban, kızı yol kavşağındaki büyük bir kayanın altına gizlemiş ve kendisi hemen buradan kaçmaya başlamış. İzini kaybettiren ve ağanın adamlarından kurtulan çoban, kızı almak için döndüğünde, kayanın altında kızı bulamamış. Sevgilisine kavuşamayacağını anlayan çoban, kızın sarı saçları nedeniyle ”sarımsaklım, sarımsaklım” diye bağırarak aklını yitirmiş.

Küçükköy’deki evler de Cunda adasındaki evlerin benzeri. Ev kapıları da aynı ve önceki Rum ahalinin zevkini yansıtıyor. Buraya yerleştirilen Boşnaklar ve akıllı köy projesi köyün özgün halini korumuş.

Köy merkezinde, dikdörtgen planlı Aya Athanasiau kilisesi camiye dönüştürülmüş. Dönüştürmeyle birlikte doğu duvarında bulunan mihrap da, güney duvarına alınmış. Mihrap, çinilerle kaplı. Caminin üstü silindirik bir kubbe ile örtülü. Bu kubbe iki sıra halinde sütunlar üzerinde duruyor. Sütun başlıkları Korinth tarzı. Kubbenin sağ ve sol uzun kenarlarında ve alınlarında bulunan pencereler, içeriye gün ışığının girmesini sağlıyor. Alın pencerelerinde vitray süsleme bulunuyor. Tavan maviye boyalı. Pencereler arasına, bitkisel motiflerden oluşan, göbek şeklinde rölyefler yerleştirilmiş. Minare, binanın kuzey doğu köşesine eklenmiş.

Caminin kuzey tarafında bulunan manastır binası da Göç müzesi olarak düzenlenmiş. Bugüne kadar bir köyde gördüğüm ikinci müze. Birincisi, o da mübadeleye konu olmuş, Büyük Menderes deltasına yakın Eski Doğanbey köyündeki Tabiat müzesi. Göç müzesi Ayvalık Belediyesince düzenlenmiş. Küçükköy’deki mübadeleyi anlatan yazılar ve fotoğraflarla birlikte evlerde kullanılan araçlar ve gereçler sergileniyor. Ücretsiz gezilebiliyor.

Küçükköyün ekonomik ve sosyal yaşamına katkı sağlayan bir etkinlik de Teferiç şenlikleri. Balkan ülkelerinin Hıdırellezi olarak adlandırılan Teferiç şenlikleri ile Boşnaklar baharı karşılıyorlar. Mayıs ayının içinde (2022 yılında 20 ve 21 Mayıs günlerinde yapılmış) yapılan şenlikler bir kortej yürüyüşü ile başlıyor, iki gün boyunca köyün meydanında ve çeşitli köşelerinde koro ve konserler, müzik dinletileri ve Boşnak folklor ekibinin gösterileri izlenebiliyor. Ayrıca, Küçükköy kadınlarının el emeği ürünleri de sergileniyor.

Caminin önünden devam eden sokak üzerinde bulunan Zet Cafe’de (Muhtarın Kahve) çay eşliğinde Boşnak böreği yedim.

Köyün ara sokaklarında bulunan sanat evleri, galeriler, cafeler, börek evleri gelen misafirlere hizmet veriyor. Teferiç şenlikleri döneminde bulunmadım ama, 2022 yılındaki şenliklerdeki programa göre, insanlar sanata ve özellikle müziğe doyuyor galiba. Şenliklerin olduğu tarihte Küçükköy’de bulunmanın keyifli olacağını düşünüyorum.

Bir başka yazıda buluşmak üzere, esen kalın sevgili dostlar.

GÖRSELLER: https://photos.app.goo.gl/BJKrVyRjfbbQGCSo8