Merzifon’da hem anneannemlerin, hem de babaannelerimin (doğduğum konak) evlerinde kapı tokmakları vardı. Bu tokmaklara vurularak ev sahiplerine haber verilirdi. Babaannemlerin evi avlu içindeydi. Tokmak; iki kanatlı büyük kapı üzerindeydi, iri ve kabaydı. Ham demirden dövülmüş ve ters soru işareti şeklindeydi ve sesi kalındı. Anneannemlerin evinde ise, kapıdan hemen eve girilirdi. Yan yana iki iki kapı. Sağ giriş hemzemin, anneannemin evi, sol giriş ise, üst kat, kiracının oturduğu dairenin girişiydi. Her iki kapının üzerinde eşini görmediğim parlatılmış siyah dökümden, kıvrımları belirgin, zarif, tokmağın çarptığı bölümde simetrik iki damla arasında yuvarlak bir göbek vardı. Maalesef, bu ev yandı ve kapı tokmakları da kayboldu, bu yangında. Her iki ev de ermeni ailelerden satın alınmıştı. Sadece bu evler değil, diğer evlerde de farklı şekillerde kapı tokmakları vardı.

Kapı tokmakları, Osmanlı döneminde, rum ve ermeni ustalar tarafından yapılıyormuş. Demir, bronz malzemelerden yapılan kapı tokmaklarının herbiri bir sanat eseri. Bazıları mitolojik öykülerdeki karakterler. Bazıları hayvan ya da bitkisel figürler.

Bazı yörelerde, kapı üzerinde iki tokmak bulunuyormuş, birbirinden farklı ses veren. Üstte yer alan tokmak; kalın sesli ve erkeklerin tarafından kullanılan. Alttaki, daha ince sesli ve kadınlar tarafından kullanılan. Böylece ev sahibi, kapıya gelen kişinin erkek veya kadın olduğunu anlayabiliyor. Bazı yörelerde ise, kapıda bulunan tokmakla ilgili bir şifre geliştirilmiş. Üç kez çalındığında, gelen kişinin erkek, iki kez çalındığında da kadın olduğu anlaşılıyor.

Günümüzde kapı tokmakları, artık bir süs aracı. Kapı tokmaklarının yerini elektrikli kapı zilleri ve görüntülü diyafonlar aldı.

Fransa’nın Bordo (Bordeaux) kentinde çok sayıda eski kapı fotoğrafları çekmiştim. Sadece birinde kapı tokmağı vardı. Antalya Kaleiçi’nde restore edilmiş bazı evlere de kapı tokmakları konulmuş. Bunlar yeni üretim olmakla birlikte, bu geleneği yaşatmaya çalışıyorlar. Kütahya Germiyan sokağındaki restore edilmiş evlerin kapılarında da kapı tokmakları göremedim.

Az sayıda da olsa, aşağıda ”GÖRSELLER” bölümünde kapı tokmaklarından örnekler görebilirsiniz.

GÖRSELLER:https://photos.google.com/share/AF1QipP8OwgYnnWPtRlkL_mX5LJWLXPo5S1L7u_uGsIuTfuDnduzRKCa1e3lGQITFlXtRg?key=VmFoaHRtcjJRZi05Nmwzald4MUxQbWRkekdSS3R3