Anadolu’nun batısında Küçük Menderes (Cayster) ırmağının Ege denizi ile buluştuğu nokta, Tunç çağından beri insanların yerleşim yeri olmuş. Hellenistik dönemden sonra, gittikçe genişleyerek, Roma imparatorluğunun Asya eyaletinin başkenti haline gelmiş. Sözünü ettiğim Efes kenti; 250.000 lik nüfusu ile Roma ve İskenderiye’den sonra üçüncü büyük kent özelliğine ulaşmış, Akdeniz havzasında.

Efes kentinin koruyucusu Tanrıça Artemis, Yunan mitolojisinde anlatıldığı gibi, Tanrıların kralı Zeus ile Leto’nun kızıdır ve Apollon’un da ikiz kardeşidir. Anlatıldığına göre, önce Artemis doğmuş ve hemen annesine, kardeşi Apollon’un doğumunda yardım etmiş. Doğumda annesinin yaşadığı sancının, kendi başına gelmemesi  için, babası Zeus’tan, sonsuz bakirelik dileğinde bulunmuş. Dileği kabul edilince de, hep bakire kalmış. Artemis’in bir sıfatı da ”Işıldayan”. İkiz kardeşi Apollon güneşi temsil ederken, Artemis de bir ışıldayan olarak ayı temsil ediyordu. Sadağında oklarıyla, yanında geyiğiyle ve köpeğiyle, güzel bir kadın olarak tasvir edilir, Artemis. Vahşi bir tanrıçadır. Kendine yapılan saygısızlığı ya da ihmali, hiç bir zaman bağışlamaz ve mutlaka cezalandırır.

Antik Yunan Pantheonun üyesi Artemis, Efes’e geldiğinde karakter değiştirir. Artık, kıyafeti de farklıdır. Neolitik dönemin ana tanrıçası Kibele’nin devamı olarak, doğurganlığı ve bereketi temsil eder. Göğüsü memelerle doludur (polymastos). Bunların boğa testisleri olduğu da söylenmektedir. Efes’in koruyucu tanrıçası Artemis’in  giysisinin üzerinde, rozet çiçekler, çanak yapraklar, bunların ortalarında kadın kabartmaları, çeşitli hayvanlara ve mitolojik yaratıklara ait çok sayıda kabartmalar var. Bu figürlerden en önemlisi de tanrıça’nın Efes’e ait olduğunu betimleyen arı kabartmaları. Arı; Efes’in sembolü olup, basılan sikkelerin üzerinde de yer almıştır.

Yeni Ahit’in ”Resullerin İşleri 19.Bap’ta” anlatıldığına göre; Hristiyanlığın Küçük Asya’da (Anadolu) yayıldığı bir dönemde, Aziz Paulus (St. Paul), Efes’e gelir. İki öğrencisi (şakirt) aracılığı ile Hristiyanlık  inancını yaymaya ve Artemis heykellerine tapınmanın yanlış olduğunu söylemeye başlayınca, heykel yapıp satanlar halkı Aziz Paulus aleyhine kışkırtmaya başlarlar. Efeslilerin Artemis’i büyüktür, diye bağıran kalabalığı, Şehir kâtibi yatıştırır ve bundan faydalanan Aziz Paulus, Efes’i terkeder. 5. yüzyılın başlarında, Hristiyanlığın tamamen yerleştiği Efes kentinde yapılan bir hamamın inşaatında, Prytaneion’dan (Belediye meclis binası) sökülen taşlar kullanılmış, ancak buradaki üç Artemis heykeli, muhtemelen Artemis’e olan saygıdan dolayı, zarar görmesin diye toprağa gömülmüş. 1957 yılındaki kazı sırasında, gün yüzüne çıkarılmış olan mermerden yapılmış bu üç Artemis heykeli, bugün Selçuk (Efes) Arkeoloji müzesinde sergileniyor.

İonia’da bulunan Efes kenti; Efes Artemis’i kültü (inancı) nedeniyle, ticari başarısı ile birlikte, cazibe merkezi haline gelmiş ve kente bir çok mimari özellikte eserler yapılmış. Efes ve çevresindeki ören yerlerinde, 100 yılı aşkın yapılan kazılarda Miken, Arkaik, Hellenistik, Roma, Doğu Roma (Bizans), Selçuk ve Osmanlı dönemlerine ait çıkarılan objeler, eserler Selçuk (Efes) Arkeoloji müzesinde sergileniyor. Bugün Efes antik kenti; Türkiye’nin yerli, yabancı en fazla ziyaretçisinin olduğu yerlerden biri ve ziyaretçi sayısı bakımından Selçuk (Efes) Arkeoloji müzesi de, Efes’e rakip durumda.

Müze’de 64.000 in üzerinde eser bulunmaktadır. Sergilenen eserler arasında; mermer heykeller, heykel başları, heykel gövdeleri, büstler, altın ve mermerden yapılmış figürinler, altın takılar, demirden yapılmış balta, ok başı, mızrak başı ve kılıçlar, cam eşyalar, mobilya parçaları, toprak kandiller, terra kotalar, tapınak sunakları, fildişi frizler, rölyefler, aynalar, çeşitli imparator dönemlerinde ve Osmanlı döneminde basılmış sikkeler, mozaikler, girlandlı lahitler yer almaktadır.

Müzenin önemli salonlarından biri, Yamaç evlerden çıkarılan eserlere ayrılmış. Burada sergilenenler, Yamaç evlerdeki günlük yaşamı da yansıtıyor.

Efes antik kenti ve müzedeki sergilenen eserler hakkında çok şey yazılabilir. En iyisi, gidip yerinde görmek. Gezim sırasında çektiğim fotoğraflar, aşağıda Görseller bölümünde bulunuyor. Ayak izlerimi, antik çağın bu görkemli kentine de bıraktım. Bir başka yazımda buluşmak üzere, sevgili dostlar.

GÖRSELLER: https://photos.app.goo.gl/Q1bXWhFB1KHpTbwJ6